Wydawca treści
Leśnicy z Gołąbek głębiej sięgnęli do historii …
Nadleśnictwo Gołąbki od zarania swych dziejów związane jest z Pałukami. Obok Kujaw to region, który odegrał szczególną rolę w budowie zrębów państwowości. Stąd niedaleko do pierwszych stolic rodzącego się państwa Polan. Książe Popiel, władca Kruszwicy, źle rokował już od młodych lat, nie tylko ze względu na niemiecką żonę. Zbrodnia, której się dopuścił na ziomkach, spotkała się ze srogą karą, którą wymierzyły mu myszy! Powtarzana do dziś legenda stała się okazją dla autora do uzyskania pozwolenia PTTK na bezpłatne odwiedzanie rodzinnych włości, z wejściem na mysią wieżę włącznie. Blisko stąd do Żnina z romańskimi klasztorami Trzemeszna, Mogilna i Strzelna. Niedaleko Biskupin, utożsamiany z osadą kultury łużyckiej sprzed 2,5 tys. lat. Odkrycie W. Szwajcera miejscowego nauczyciela z 1933 r. okrzyknięto polskimi Pompejami.
Po nieprzebytych borach, które przed wiekami porastały państwo Polan, pozostały enklawy lasów ciągnących się wzdłuż polodowcowych rynien. O tutejszym krajobrazie zadecydowało ostatnie zlodowacenie pozostawiając moreny, sandry i głazy narzutowe. Największym bogactwem naturalnym, które kryje ziemia jest permska sól kamienna występująca w postaci pni solnych w rejonie Wapna, Damasławka, Szubina.
Główny kompleks współczesnego Nadleśnictwa Gołąbki stanowią lasy, które w przeszłości miały wielu właścicieli. Największa część to majątek kościelny rozdzielony pomiędzy klasztory - kanoników regularnych w Trzemesznie, Benedyktynów w Mogilnie, klarysek w Gnieźnie i arcybiskupów gnieźnieńskich. Nieco mniej reprezentowane były królewszczyzny i lasy szlacheckie, później ziemiaństwa. Historyczne badania pozwalają na poznanie zmian w szacie roślinnej oraz sposobów gospodarczego wykorzystania. Cezurą graniczną w tym zakresie jest wiek XIII, od którego możemy mówić o początkach celowych form działalności.
Przemiany, jakie nastąpiły od tego czasu spowodowane były działalnością człowieka, głównie żywiołem osadniczym. Cechą charakterystyczną tych procesów było szybkie zmniejszenie się powierzchni lasów, głównie w żyznych dolinach. Ekspansja rolnictwa spowodowała ogromne wyrwy w pierwotnej szacie leśnej. Z czasem wykształciła się podstawowa formacja krajobrazu, gdzie skolonizowane lasy zepchnięto na peryferie. W pierwszej kolejności pozyskiwano drewno dębowe i modrzewiowe (budulec), lipowe na wyroby, brzozowe na opał. Swoje znaczenie miał również intensywny wyrób smoły, dziegciu, popiołu, potażu, węgla drzewnego. Rozwijająca się hodowla bydła była utrapieniem dla gatunków liściastych, gdyż wypas odbywał się głównie w dąbrowach. Dziś wiemy, dlaczego one takie świetliste!
W XIV w. stan zalesienia powiatu gnieźnieńskiego, w granicach którego znajdowała się większość lasów gołąbkowskich kształtował się na poziomie 38,4%, sąsiedniego kruszwickiego 39,4%. Do tego należy dodać tereny bagienne, które osuszać zaczęto dopiero pod koniec XVI w. wraz z olenderskim osadnictwem. W okresie staropolskim cechą charakterystyczną dla gospodarki pańszczyźnianej był brak dbałości właścicieli ziemskich o stan lasów. Wynikało to po części z przeświadczenia, że podstawą rozwoju folwarku, a zarazem najpewniejszym źródłem dochodów jest rolnictwo. Dopiero z końcem tego okresu, który przypadł na początek tworzenia się kapitalizmu, mamy do czynienia z kształtowaniem się celowej gospodarki leśnej.
Obszar w zasięgu Nadleśnictwa Gołąbki dwukrotnie przyłączany był do państwa pruskiego, pierwsze próby przeprowadzono w marcu 1774 roku. Przy drugim wytyczaniu granic zaboru, pruscy komisarze poszerzyli obszar panowania o znaczną część Wielkopolski, w tym Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Żnin i Szubin. Dnia 22 sierpnia 1776 roku na mocy umowy zawartej w Warszawie król pruski zwrócił Koronie, to co było objęte kordonem w Wielkopolsce. W ten sposób ustalona granica rozdzieliła lasy należące do arcybiskupstwa oraz dóbr klasztornych Mogilna i Trzemeszna. Znacząca ich część pozostała w Królestwie Polskim, jednakże większość znalazła się w granicach Prus. Ten stan rzeczy miał ogromny wpływ na późniejszą tradycję powstania dwóch jednostek organizacyjnych lasów królewskich - oddzielne nadleśnictwa, tj. współczesny obręb Gołąbki i Szczepanowo.
Przełomowym w dziejach tutejszych lasów stał się rok 1793, czas II rozbioru, przyłączenie do państwa pruskiego całej Wielkopolski. Niemcy mieli już wprawę w grabieniu dóbr królewskich i kościelnych nabytą podczas pierwszej parcelacji. Po zagarnięciu tych terenów w 1793 roku rządowi urzędnicy skarbowi przeprowadzili lustrację dóbr w celu wymierzenia podatków, na tej podstawie przywłaszczyli sobie większość posiadłości klasztornych. Podobnie uczyniono z dobrami arcybiskupimi. Usankcjonowaniem procederu była Najwyższa deklaracja króla pruskiego, zwana uniwersałem lub dekretem Fryderyka Wilhelma II z dnia 28 lipca 1796 roku. Zgodnie z jej wytycznymi, odebrane dobra starostom, królewszczyzny należące onegdaj do Korony, tudzież duchowne dobra w Prusach Południowych ze wszystkimi przyległościami i należnościami przechodzą pod kameralną administrację.
Przejęte lasy zorganizowano w cztery tzw. Duże Okręgi - Nadleśnictwa z siedzibą w Bydgoszczy, Koronowie, Gnieźnie i Zalegniewie. Z kolei te jednostki podzielono na tzw. Małe Okręgi - Nadleśnictwa. W Nadleśnictwie Gniezno były 4 Małe Okręgi - Nadleśnictwa, zwane również Leśnictwami Rewirowymi z siedzibami w: Gołąbkach, Mogilnie, Powidzu i Strzelnie. Ten sposób organizacji Lasów Królewskich przetrwał do 1807 roku i został przywrócony po 1815 roku. Powołane ok. 1796 roku w Trzemesznie obie instytucje rządowe miały sprawować pieczę nad lasami późniejszego obwodu gołąbkowskiego. Na podstawie udokumentowanych wydarzeń można przyjąć, że organizacyjną kolebką powstania i początkiem funkcjonowania Nadleśnictwa Gołąbki jest rok 1796. W 2016 roku minęła 220 lat od ukazania się dekretu, który utrwalił państwowy status tutejszych lasów.
Pierwszą próbę organizacji gospodarki w lasach królewskich podjęto w 1805 roku. Jednym z takich aktów był Regulamin Leśny z dnia 8.10.1805 roku, który porządkował funkcjonowanie i ochronę dóbr. Okres Księstwa Warszawskiego nie przyniósł większych zmian usytuowania lasów, tyle, że z królewskich stały się rządowymi. W dalszym ciągu utrzymano organizację wprowadzoną przez Prusaków. Powstanie Królewskiego Nadleśniczostwa Gołąbki wiązało się z nowoczesną organizacją lasów we władaniu zaborcy, w którego imieniu nadzór sprawowała urzędnicza hierarchia, od inspektorów leśnych po nadleśniczego. Najstarsze informacje pochodzą z Amtsblattów - Dzienników Urzędowych Królewskiej Regencji w Bydgoszczy.
Co ciekawe, pierwszy plan urządzenia lasu od chwili formalnego powstania Królewskiego Nadleśnictwa Gołąbki został sporządzony dopiero w 1831 roku przez Rochalsa wyższego urzędnika leśnego przy Królewskiej Regencji w Bydgoszczy. Odręczne zapisy, staranność adnotacji, kaligrafia liter i cyfr potwierdzają pruską rzetelność. Dzisiejszy plan nie przypomina historycznego dokumentu, zachowuje jednak ciągłość państwowej gospodarki leśnej na Pałukach.
Rok 1852 - pierwsze urządzenie lasu
Nadszedł czas, gdy ludzie zmiarkowali, że lasu jest jakoś coraz mniej, a potrzeby na leśne dary wciąż rosną. Że pora działać, by las mógł rosnąć szybciej i raźniej nadążać za potrzebami człowieka. I zrodziła się gałąź sztuki hodowlą lasu zwana. Najtęższe głowy podjęły pracę, by to, co dotąd kształtowała sama wolna przyroda ubrać w schematyczne formy na naukowych podstawach oparte. Dotarło to w nasze strony, gdy po Kongresie Wiedeńskim (1815) znękana wojnami i przewrotami Europa zaznała nieco wytchnienia. Na Ziemi Pałuckiej panowali wtedy Prusacy i oni to opracowali pierwszy plan zorganizowanego gospodarowania lasem. Na mocy tego planu, w roku 1852 rozpoczęło działalność nasze Nadleśnictwo "Oberfoersterei Golombki" złączone z bratnim Szczepanowem (ówczesna nazwa jeszcze miała polskie brzmienie i pisownię).
