W XIV w. stan zalesienia powiatu gnieźnieńskiego, w granicach którego znajdowała się większość lasów gołąbkowskich, kształtował się bez mała na poziomie ok. 40%. Do tego należy dodać tereny bagienne, które osuszać zaczęto dopiero pod koniec XVI w. wraz z olenderskim osadnictwem. W okresie staropolskim cechą charakterystyczną gospodarki pańszczyźnianej był brak dbałości właścicieli ziemskich o stan lasów. Wynikało to po części z przekonania, że podstawą rozwoju folwarku, najpewniejszym źródłem dochodów, było rolnictwo. Dopiero z początkiem tworzenia się kapitalizmu mamy do czynienia z kształtowaniem się celowej gospodarki leśnej.

Już w r. 1772 pod panowaniem pruskim znalazła się znaczna część majątku opactwa mogileńskiego wraz z miastem. W r. 1793, po zajęciu przez Prusy w ramach II rozbioru, dalszych części Kujaw i Wielkopolski, pod ich władzę dostała się reszta posiadłości. Po r.1807 benedyktyńskie opactwa znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego, ale nie na długo. Po ustaleniu nowego podziału kraju podczas Kongresu Wiedeńskiego 1815, Lubiń i Mogilno znalazły się ponownie pod panowaniem pruskim w ramach Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

Obszar leżący w zasięgu Nadleśnictwa Gołąbki dwukrotnie przyłączany był do państwa pruskiego, pierwsze próby przeprowadzono w marcu 1774 roku. Przy drugim wytyczaniu granic zaboru, który pruscy komisarze poszerzyli o znaczną część Wielkopolski, w tym Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Żnin i Szubin. Dnia 22 sierpnia 1776 roku na mocy umowy zawartej w Warszawie król pruski zwrócił Koronie, to co było objęte kordonem w Wielkopolsce. W ten sposób ustalona granica rozdzieliła lasy należące do arcybiskupstwa oraz dóbr klasztornych Mogilna i Trzemeszna. Znacząca ich część pozostała w Królestwie Polskim, jednakże większość znalazła się w granicach Prus. Ten stan rzeczy miał ogromny wpływ na późniejszą tradycję powstania dwóch jednostek organizacyjnych lasów królewskich, tj. nadleśnictwa Gołąbki i Szczepanowo.

W dziejach tutejszych lasów przełomowy był rok 1793, kiedy to w ramach II rozbioru przyłączono do państwa pruskiego całą Wielkopolskę. Niemcy mieli już wprawę w grabieniu dóbr królewskich i kościelnych nabytą podczas pierwszej parcelacji. Po zagarnięciu tych terenów w 1793 roku rządowi urzędnicy skarbowi przeprowadzili lustrację dóbr w celu wymierzenia podatków, na tej podstawie przywłaszczyli sobie większość posiadłości klasztornych. Podobnie uczyniono z dobrami arcybiskupimi. Usankcjonowaniem procederu była Najwyższa deklaracja króla pruskiego, zwana uniwersałem lub dekretem Fryderyka Wilhelma II z dnia 28 lipca 1796 roku. Zgodnie z jej wytycznymi, majątki odebrane starostom, królewszczyzny należące onegdaj do Korony, tudzież duchowne dobra w Prusach Południowych ze wszystkimi przyległościami i należnościami, przechodzą pod kameralną administrację.

Przejęte lasy zorganizowano w cztery tzw. Duże Okręgi z siedzibą w Bydgoszczy, Koronowie, Gnieźnie i Zalegniewie. Z kolei te jednostki podzielono na tzw. Małe Okręgi - Nadleśnictwa. W Okręgu Gniezno były takie 4 Nadleśnictwa, zwane również Leśnictwami Rewirowymi z siedzibą w Gołąbkach, Mogilnie, Powidlu i Strzelnie. Taki stan organizacji Lasów Królewskich przetrwał do 1807 roku, został przywrócony po 1815 roku. Powołane ok. 1796 roku w Trzemesznie obie instytucje rządowe miały sprawować pieczę nad lasami późniejszego obwodu gołąbkowskiego. Na podstawie udokumentowania w/w wydarzeń można przyjąć, że organizacyjną kolebką, początkiem funkcjonowania Nadleśnictwa Gołąbki jest rok 1796. Właśnie mija 225 lat od ukazania się dekretu, który utrwalił państwowy status tutejszych lasów.

Pierwszą próbę organizacji gospodarki w lasach królewskich Prusacy podjęli w 1805 roku. Jednym z takich aktów był Regulamin Leśny z 8 października 1805 roku, który porządkował funkcjonowanie i ochronę dóbr. Okres Księstwa Warszawskiego nie przyniósł większych zmian statusu lasów, tyle, że z królewskich stały się rządowymi. W dalszym ciągu utrzymano organizację wprowadzoną przez Prusy. Powstanie Królewskiego Nadleśniczostwa Gołąbki wiązało się z nowoczesną organizacją lasów we władaniu zaborcy, w którego imieniu nadzór sprawowała urzędnicza hierarchia, od inspektorów leśnych po nadleśniczego. Najstarsze informacje pochodzą z Amtsblattów, tj. Dzienników Urzędowych Królewskiej Regencji w Bydgoszczy.

Kwerenda zasobów archiwalnych, dociekliwość znanego regionalisty, autora licznych albumów i monografii historycznych - Pana Mariana Przybylskiego, nie tylko precyzyjnie datują powstanie Nadleśnictwa Gołąbki. Dają też satysfakcję ludziom lasu, którzy wnieśli wkład w zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Pałuk. Doniosłość tej rocznicy podkreśla publikacja „Lasy Pałuckie. Z dziejów Nadleśnictwa Gołąbki”. Jej lektura dostarcza czytelnikowi wiedzę o historii tutejszych lasów, ich związku z rozwojem społeczno-gospodarczym regionu.

Dziś rozstrzyga się dylemat, czy historyczne początki Nadleśnictwa Gołąbki mogą napawać dumą współczesnych leśników. Z jednej strony zaborcza okupacja Prusaków, z drugiej nadanie państwowego statusu tutejszym lasom, co pozwoliło na przetrwanie pod rządami jednego gospodarza. Koleje losu przyrodniczych zasobów regionu Pałuki właśnie przekroczyły kolejną barierę. Spuścizna 122 lat pruskiej gospodarki ustępuje polskiej dominacji, jaką datujemy wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 roku. Zasoby leśne od 123. lat znajdują się w rękach prawowitych właścicieli.

Polscy leśnicy zadbali o ich państwowy status, trwałość i ciągłość użytkowania. Sukces ludzi w zielonych mundurach utrwalony został przepisami prawa, gdzie zapisano zasady wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Jubileusz 225-lecia jest okazją do podkreślenia, jaką drogę przebyliśmy i dokąd zmierzamy. Historia powinna nam sprzyjać, trzeba docenić poprzedników za to, że potrafili utrzymać państwowy status naszych lasów.

Józef Popiel