Skutki suszy widać nie tylko w lesie …

Wg Encyklopedii Leśnej susze letnie wynikają z ujemnego bilansu wodnego gleby, przez co jej wilgotność zmniejsza się poniżej krytycznej, tj. ok. 30% zawartości. Głównymi przyczynami są zbyt małe opady, odpływ wody, zbyt intensywne parowanie. Drzewa pobudzane do intensywnej transpiracji nie znajdują dostatecznej ilości wody w glebie, co potęguje deficyt.

To nie tylko nasz problem … Lasy pokrywają jedną trzecią powierzchni Europy, w ich zasięgu żyje ok. 300 mln ludzi. Są kluczowe dla funkcjonowania człowieka, a jednocześnie świadczą szereg usług środowiskowych. Jedną z nich jest magazynowanie i retencjonowanie wody. Raport Europejskiej Agencji Środowiska pt. „Potencjał retencjonowania wody przez lasy Europy" pokazuje, jak ważną rolę odgrywa retencja w zmniejszaniu skutków ulewnych deszczy, czy przeciwdziałaniu suszy. Wg klimatologów, XX i XXI w. to najcieplejszy okres w historii obserwacji meteorologicznych. Klimat zmienia się na naszych oczach, coraz głośniej rozbrzmiewa alarm z powodu katastroficznych wizji. Przybliżenie tych zjawisk skłania do zmierzenia się ze skutkami zmian klimatycznych i ekstremalnych zjawisk.

Las łagodzi skutki …

Ilość wody zatrzymywanej przez lasy zależy m.in. powierzchni, długości okresu wegetacyjnego, składu gatunkowego, zróżnicowania biologicznego. Retencjonowanie przez lasy wpływa na ilość wody, która jest dostarczana do cieków i gruntu. Także na wzrost i utrzymanie infiltracji oraz zdolności zatrzymywania. Lasy wchłaniają nadmiar wody deszczowej, zapobiegają nadmiernemu spływaniu. Raport pokazuje, że potencjalna retencja wody wzrasta wraz ze stopniem lesistości obszaru. W zlewniach, gdzie wynosi ona 30 %, całkowita retencja wody jest o ¼ wyższa, niż przy kilkunastoprocentowej pokrywie. Z kolei tam, gdzie las zajmuje 70 % powierzchni, retencja zwiększa się o połowę. Jest zazwyczaj o 25% wyższa w okresie letnim, niż zimą. Poza tym lasy iglaste zatrzymują o 10% wody więcej, niż lasy liściaste i bory mieszane. Najlepsza retencja występuje w lasach położonych w regionach alpejskich i w głębi Europy. Im większa lesistość, tym większa retencja …

Stan zasobów wodnych …

Zmiany klimatu i gospodarka wodą mają ogromny wpływ na strukturę lasów. Racjonalne i zrównoważone leśnictwo opiera się na dostosowaniu się do tych zmian. Leśnicy muszą przewidywać zmienne zjawiska przyrodnicze, ich skutki. Dla każdego powinno być oczywiste, że taka praca jest operacją na żywym organizmie, gdzie nie sposób wszystko przewidzieć. Nie zaplanujemy skutków, często jesteśmy bezradni wobec sił przyrody, możemy tylko je obserwować. Uważnie przyglądamy się, wyciągamy wnioski z wcześniejszych błędów, coraz więcej rozumiemy z efektów naszych działań. Nie mamy wyjścia, musimy próbować nadążać za zmianami klimatu.

Polska jest krajem ubogim w wodę, na każdego mieszkańca Polski przypada rocznie niecałe 1700 - 1800 m³ wody. To jest ponad trzykrotnie mniej niż średnio w Europie. Zjawisko pogłębia się wskutek odpływu, dodatkowo zasoby wód rozmieszczone są w Polsce bardzo nierównomierne. Obniżaniu potencjału wodnego sprzyjała nieprzemyślana polityka melioracyjna, nie tylko na gruntach rolnych. W lasach stawia się na zachowanie istniejących zasobów i to przy wykorzystaniu naturalnych metod. Leśnicy starają się chronić w nienaruszonym stanie bagna i podmokłe łąki, pozwalają na spontaniczne zrastanie brzegów cieków i zbiorników wodnych. Czasem w tej inżynierii pomagają nam bobry, które budują naturalne zapory. Mamy spore osiągnięcia w budowaniu infrastruktury pozwalającej na zatrzymanie w lesie wody. Pojemność budowanych obiektów doskonale uzupełnia naturalna chłonność ekosystemów leśnych. Realizacja kolejnych projektów małej retencji wodnej poprawia nieco sytuację w poszczególnych kompleksach. Duży wysiłek organizacyjny i finansowy Lasów Państwowych jest przykładem aktywnej postawy leśników wobec zmian w środowisku.

Ujawniają się skutki wieloletniego procesu …

W warunkach zmian klimatu rośnie prawdopodobieństwo rozregulowania naturalnych mechanizmów. Fale upałów, susze, brak wody, wysoka temperatura i niedostatek substancji pokarmowych ograniczają produkcję roślinną. Lasy są szczególnie wrażliwe na skokowe zmiany klimatu, długi cykl życiowy nie pozwala na szybką adaptację. Drzewa sadzone dziś będą musiały radzić sobie w nowych warunkach za kilkadziesiąt lat i później. Przyszłość dotycząca ekstremów pogodowych jest obarczona dozą niepewności, dlatego bardzo ważne jest monitorowanie i przemyślane reagowanie. We współczesnym świecie nic nie dzieje się przypadkowo, staramy się przewidywać zmiany, chronić lasy, aktywnie wpływać na adaptację.

Jesteśmy świadkami zjawiska kumulowania się skutków wieloletniego niedoboru wody. W Nadleśnictwie Gołąbki przeważają zbiorowiska lasów mieszanych, pośród których najbardziej szczycimy się grądami. W ich składzie gatunkowym swój udział ma sosna, znaczący, bo kilkadziesiąt procent. Najczęściej na żyznych glebach wymagających stałego dostępu do wody, opadowej i gruntowej.  W tych warunkach sosna okazuje się ogniwem najsłabszym, sygnalizuje zmiany w środowisku. Mimo, że jest gatunkiem o dużej amplitudzie biologicznej tolerancji, nie radzi sobie w okresach przedłużającego się niedoboru wody. Pierwsza zdradza objawy fizjologicznego osłabienia, system korzeniowy nie zapewnia głębszej penetracji w poszukiwaniu wody gruntowej. Trochę wygląda to tak, że przyroda sama eliminuje nadwyżkę sosny na siedliskach, gdzie czuje się nie najlepiej. Takie zjawisko obserwujemy od kilku lat ... 

Kolejny rok zmagań …

Przykro patrzeć, jak w sklepieniu lasu pojawiają się rude korony, po czym zamierają całe drzewo. Wydzielający się posusz czynny występuje na znacznym obszarze, w rozproszeniu,  mamy do czynienia ze zjawiskiem skali. Stały stres w środowisku wyciska swe piętno … W pierwszym półroczu br w ramach cięć sanitarnych pozyskaliśmy już 10 tys. m³ takiego surowca. Problem koncentruje się na terenie kilku leśnictw, wiodące pod tym względem są: Niedźwiedzi Kierz, Łysinin, Oćwieka, Smolary, Długi Bród i Mięcierzyn. Leśniczy, gospodarz swego terenu, monitoruje zjawisko, projektuje zabiegi, aby zagospodarować surowiec nie dopuszczając do jego deprecjacji i rozwoju szkodników. Zawczasu pozyskany surowiec przedstawia pełną wartość handlową.  Dla Nadleśnictwa oznacza to bieżące reagowanie w planowaniu gospodarczym, głównie w strukturze kategorii cięć i sortymentów drzewnych.  

Człowiek jest twórcą nieodwracalnych zmian … Leśnicy są świadomi roli lasu, konieczności ochrony środowiska, stabilizacji klimatu. Musimy tak kształtować drzewostany, wpływać na strukturę ekosystemów leśnych, aby coraz lepiej dostosować je do zagrożeń. Kumulowanie atmosferycznego węgla, udział w retencjonowaniu wody, ochrona zielonych zasobów, to  wyzwania, z którymi już mamy do czynienia. Przyroda mówi gospodarce leśnej, sprawdzam …

JP