Najbardziej interesował nas przegląd flory i fauny egzotycznych krajów. Zaprezentował bardzo interesujący fotoreportaż obrazowany licznymi fotkami tropikalnej dżungli, lasów kilku stref biogeograficznych. To głównie wiecznie zielone formacje roślinne, występujące na glebach laterytowych, w klimacie gorącym i wilgotnym przez cały rok. Na skutek szybkiego rozkładu materii organicznej roślinność jest tu gęsta i bujna. Cechuje je brak sezonowej rytmiki w życiu roślin, ogromne bogactwo gatunkowe. Na 1 ha lasu tropikalnego występuje ok. 200 gatunków drzew, podczas gdy w lesie strefy umiarkowanej dziesięciokrotnie mniej. Do tego, wielowarstwowy układ drzewostanu oraz obfitość lian i porośli.
Lasy wilgotne strefy umiarkowanej
Zaliczają się tu wilgotne lasy iglaste zach. wybrzeża Ameryki Północnej, zielone lasy podzwrotnikowe Azji Południowo – Wschodniej i Nowej Zelandii, południowoandyjskie, wawrzynolistne i eukaliptusowe. W tej strefie występują wiecznie zielone lasy twardolistne. Roślinność leśna klimatu podzwrotnikowego typu śródziemnomorskiego, charakteryzującego się ciepłymi i suchymi latami oraz deszczowymi i ciepłymi zimami. W tych warunkach rozwinęły się gatunki o twardych, skórzastych liściach, umożliwiających przetrwanie okresów suszy.
Wilgotne lasy podzwrotnikowe
Występują na terenach o klimacie monsunowym, na których okres wilgotny przedzielony jest okresem suchym (3–5 miesięcy). Jest to skutek sezonowych zmian kierunków wiatrów, wiejących od morza w kierunku lądu, a następnie z głębi lądu do morza, przy rocznej sumie opadów 1000–2500 mm. Istnieją różne formy lasów monsunowych rozwijające się w zależności od wilgotności klimatu, charakteryzujące się częściową lub całkowitą utratą liści w okresie suchym. Korony drzew występują na 2 poziomach, wyższy stanowią drzewa zrzucające liście w czasie suszy, w niższym są drzewa o drobnych, skórzastych i nie opadających liściach. W drzewostanie często dochodzi do dominacji jednego lub kilku gatunków. Warstwa krzewów jest różnie wykształcona, a runo dobrze rozwinięte.
Lasy równikowe
W tej strefie występują namorzyny, tropikalne lasy deszczowe, górskie lasy mgliste, suche lasy tropikalne, busz i sawanny. Namorzyny to wiecznie zielona, pionierska formacja roślinna wybrzeży morskich w niemal całej strefie międzyzwrotnikowej. Stanowią formację ziemno-wodną powstającą na przybrzeżnych płyciznach morskich, w miejscach osłoniętych, jak rafy koralowe, zatoki, laguny i ujściach rzek. Tworzone są przez rosnące w bardzo różnym zwarciu krzewy i drzewa – od pojedynczych roślin po gęsto splecione zarośla i lasy, z drzewami przekraczającymi nawet 20 m wysokości. Na ogół występują w obszarze pływów morskich i dlatego bywają nazywane lasami pływowymi. Zalewane są tak, że widoczne są wtedy tylko korony drzew, podczas odpływu odsłania się powierzchnia gruntu.
Do częstych cech roślin występujących w tej formacji należą szczudlaste korzenie przybyszowe, korzenie oddechowe zwane pneumatoforami (pozwalają korzystać z tlenu zawartego w atmosferze), mięsiste organy ułatwiające bytowanie w warunkach silnego zasolenia oraz żyworodność. Skiełkowana roślinka po opadnięciu od macierzystej lepiej kotwiczy w podłożu i opiera falowaniu oraz pływom.
Tropikalny las deszczowy
Charakteryzuje się ogromną różnorodnością form życiowych. Występuje w najbardziej wilgotnych obszarach tropiku, gdzie cały rok utrzymuje się wysoka temperatura powodująca brak pór roku, codzienne opady (rocznie do 4000 mm) oraz duża wilgotność. Dominują tu fanerofity, tj. drzewa o wysokości 60 metrów cechujące brak słojów rocznych w pniu, skórzastym ulistnieniu, ułatwiającym spływanie wody oraz ciągłym kwitnieniem.
Charakterystycznym elementem tropikalnych lasów deszczowych są liany, epifity. Runo leśne, choć obfite, jest ubogie florystycznie, składa się przede wszystkim z gatunków cieniolubnych. Obserwowane na drzewach kapucynki, groźne wyjce, makaki, tukany, trojony, piłodzioby, kolorowe ary, tapirangi, kolibry, to tylko nieliczne gatunki bogatego zespołu zwierząt. Wędrujący tą krainą napotykali również warany, bazyliszki, żabki drzewołazy, kolorowe motyle z rodzaju Morpho. To tylko próbka bioróżnorodności tego świata.
Górski las mglisty
Powstaje w strefie równikowej na wysokościach, na których zachodzi kondensacja pary wodnej, powodująca tworzenie się chmur i mgieł, sięga górnej granicy lasu, do wysokości około 3,5 tys. m n.p.m. Charakteryzuje się występowaniem niskich i pokrzywionych drzew oraz mnogością epifitów: mchów, wątrobowców, porostów, paproci i widłaków.
Mieszkańcem tego zespołu roślinnego jest rzadki kwezal herbowy – uznawany za najpiękniejszego ptaka na świecie, święty dla Azteków i Majów. W/g Majów to bóg powietrza, symbol dobra i światła, jego pióra z zielonego ogona były czczone jako symbol wzrostu roślin na wiosnę.
Suche lasy tropikalne
Zróżnicowany ekosystem składający się głównie z drzew liściastych, które w przeciwieństwie do drzew zimozielonych, zrzucają liście w porze suchej. Zajmują obecnie tylko ułamek swoich pierwotnych zasięgów w Ameryce Środkowej i Meksyku Południowym. Są jedną z najbardziej zagrożonych części środowiska Ziemi. To wyjątkowy ekosystem o wysokim poziomie endemizmu. Charakteryzuje się wyraźną porą suchą w ciągu roku, co powoduje różnorodne adaptacje roślin i zwierząt. Wiele gatunków drzew liściastych traci liście na początku pory suchej. Inne adaptacje roślin dotyczą ochrony wody i obejmują kolce, fotosyntetyczną korę, liście woskowe i tkanki, które mogą puchnąć i gromadzić wodę zebraną w porze deszczowej.
Ludzie łatwo przekształcają te lasy na pastwiska, wskutek czego giną bardziej niż deszczowe, ponieważ pora sucha sprawia, że są bardziej gościnne dla ludzi. W tej strefie zaobserwowano m.in. takie egzotyczne gatunki jak piłodziób czarnogardły, amazonka białoczelna, kulon amerykański, sóweczka kreskowana, lelczyk ostroskrzydły, kacyk plamisty, dzięcioł czerownoczuby i pstry. Niektórych trudno szukać w naszych ogrodach zoologicznych.
Busz i sawanna
Formacja roślinna, charakterystyczna dla suchych obszarów podrównikowych, głównie południowej Afryki, Australii, w mniejszej skali wschodniej Afryki i Ameryki Południowej. Przeważają krzewy, często kolczaste, zrzucające liście na okres suszy, o klimacie gorącym z wyraźnie zaznaczoną porą suchą i deszczową. Dominują tu kępy sucholubnych traw, np. afrykańska trwa słoniowa, która w następstwie pory deszczowej może dochodzić do 5 m wysokości. W miarę posuwania się w stronę sawanny las staje się coraz rzadszy a drzewa coraz niższe. Na sawannach rosną akacje, baobaby, palmy, wilczomlecz wielki, kigelia afrykańska, drzewo mopane, marula. Zwykle zrzucają liście w porze suchej.
Nasz Gość w drugiej części prezentacji pokazał przedstawicieli największych ssaków, które spotykał na trasie swych wędrówek, tzw WIELKĄ PIĄTKĘ AFRYKI. Listę otwiera lew afrykański, legendarny król najbardziej niebezpiecznych zwierząt afrykańskich. Samiec, łatwo rozpoznawalny po grzywie, może ważyć 150–200 kg, największy znany ważył 375 kg. Samce zajmują się zdobywaniem i obroną terytorium oraz ochroną stada, reprodukcją. Samice polują i opiekują się lwiątkami. Lampart plamisty - niebywale sprawny i silny, potrafi wykonywać 6-8-metrowe skoki. W pogoni za zwierzyną bardzo zwinny, umie się wspinać. Niejednokrotnie wciąga wysoko w koronę drzew ofiary trzy razy cięższe od siebie, a nawet młode żyrafy. Choć nie przepada za wodą, potrafi świetnie pływać. Średnia życia lamparta na wolności to 12 lat. Trzecim z wielkiej piątki jest bawół afrykański, powszechnie uważany za bardzo niebezpieczne zwierzę, przebija rogami i uśmierca kilku ludzi co roku. W Afryce uważa się, że bawoły zabijają więcej ludzi, niż jakiekolwiek inne zwierzę, pomimo że hipopotamy i krokodyle nilowe mają więcej ofiar na koncie. Bawoły cieszą się złą sławą wśród myśliwych polujących na grubego zwierza, obserwowano jak ranne zwierzęta zasadzały się i ścigały atakując myśliwych. Słoń afrykański - jako roślinożerca łamie gałęzie, zrywa krzewy i kępy traw, zjada soczyste, młode pędy, czasami wygrzebuje korzenie. Lubi owoce i jeśli nie może dosięgnąć ich trąba, łamie całe drzewa. Nieraz odwiedza plantacje bananów, kukurydzy czyniąc większe szkody, czego nie zjedzą, stratują. W ciągu dnia pobiera do 400 kg pokarmu. Każde stado trzyma się na ogół stałych żerowisk i wodopojów, między którymi wydeptuje ścieżki. Jeśli słonie stracą ze sobą kontakt wzrokowy dają znać o sobie przy pomocy chrapliwych odgłosów. Nosorożec biały - największy z żyjących przedstawicieli tego gatunku. Uzbrojony w dwa rogi, pierwszy osiąga długość do 1,5 metra. Na wolności mogą żyć nawet do 40 lat, nie są tak agresywne jak nosorożce czarne. Mogą biec z prędkością 45 km/h. W końcu XIX w. nosorożec biały znalazł się na krawędzi wymarcia, przy życiu pozostało około 20–50 osobników w RPA. Obecnie, po wielu latach ochrony populacja osiągnęła liczebność ponad 20 tys. osobników. Uzupełnieniem elitarnej "piątki" są inne większe ssaki buszu i sawanny Afryki Południowej. Żyrafa - wyróżnia się bardzo długą szyją, osiągającą 5–6 m wysokości i masę 1200 kg w przypadku samców. Główne źródło pożywienia to liście akacji, rosnące na wysokości niedostępnej dla większości roślinożerców. Padają ofiarami lwów, lampartów, hien cętkowanych i likaonów. Osobniki dorosłe nie tworzą silnych więzi społecznych. Jej najbliższym żyjącym krewnym jest okapi leśne.
Kudu wielkie - gatunek zawsze przebywa w pobliżu wody. Prowadzi raczej osiadły tryb życia, na wędrówki wyrusza jedynie w czasie suszy. Aktywny głównie nocą, w ciągu dnia odpoczywa ukryty w głębokich zaroślach.
Niala grzywiasta - gatunek średniej wielkości antylopy. Największą aktywność wykazuje wieczorem i nocą, rzadziej w ciągu dnia, kiedy woli odpoczywać, szczególnie w czasie największego upału. Niale są zwierzętami stadnymi tworzącymi grupy, terytoria oznaczają przez zachowania imponujące nastroszoną grzywą i zwolniony chód, podczas którego wysoko unoszą kończyny przednie.
Gnu pręgowane - żyje w dużych stadach, najczęściej wraz z zebrami, gazelami i żyrafami. W poszukiwaniu pokarmu odbywa długie wędrówki, w czasie których pokonuje wiele przeszkód. Stada przemierzają setki kilometrów w poszukiwaniu świeżych pastwisk. Trasa może być zmieniana w zależności od przesuwania się strefy deszczów. Podczas przeprawy przez rzekę zwierzęta te narażone są na ataki krokodyli.
Bawolec - żyje w stadach liczących do 300 sztuk. Zachowuje czujność, nie przejawia agresji, odżywia się głównie trawą. Zamieszkując suche sawanny i porosłe drzewami obszary trawiaste, często po opadach przemieszcza się do bardziej suchych miejsc. Spadek liczebności nastąpił wskutek zniszczenia środowiska, polowań, osadnictwa.
Skocznik antylopi – łacińska nazwa pochodzi od fałdu skóry przypominającego kieszeń, ciągnącego się wzdłuż ciała, którą potrafi unieść odsłaniając białą sierść. Często wykonuje wysokie skoki do 4 m, w tym czasie wygina grzbiet i podnosi swoją kieszeń.
Kob śniady - jest jedna z najcięższych antylop, ma sztywną, długą, połyskliwą sierść o barwie szarej, która z wiekiem ciemnieje. Wygięte łukowato rogi (do 1 m) występują tylko u samców. Zagrożony zwykle rzuca się do wody, potrafi dobrze pływać, zanurza się wystawiając na powierzchnię tylko nos.
Impala zwyczajna - zamieszkuje otwarte, trawiaste równiny sawanny oraz świetliste lasy. Unika obszarów górskich, jednak na zboczach Kilimandżaro spotykana jest do wysokości 1700 m n.p.m.. Prowadzi całodobowy tryb życia, jest gatunkiem towarzyskim żyjącym w odrębnych grupach. Ma status gatunku zagrożonego, głównie przez kłusownictwo.
Antylopik zwyczajny - niewielka antylopa o masie ciała nie przekraczającej kilkunastu kilogramów. Aktywny w ciągu dnia, w okresach szczególnie gorących żeruje o świcie. Spotykany pojedynczo lub w parach, żywi się roślinnością, głównie trawami oraz pędami. Samce wykazują terytorializm. Podstawową formą obrony przed drapieżnikami jest przyjmowanie nieruchomej postawy.
Guziec afrykański – wszystkożerny, mieszka w norach. Cechą charakterystyczną są dwie pary kłów, zakrzywionych ku górze, dolna znacznie krótsza. Kły używane są do rycia w ziemi, walki z innymi osobnikami i w obronie przed drapieżnikami.
Hipopotam nilowy - w ciągu dnia najczęściej pozostaje w wodzie, aktywny dopiero o zmierzchu i nocą. Skubie wtedy trawę na łąkach w pobliżu wody, zjada także rośliny wodne. W poszukiwaniu pożywienia potrafi zapuszczać się do 8 km w głąb lądu. Przebywa w stadach składających się z dominującego samca i podlegających samic w liczbie 10 do 40 osobników. Samce bronią i przewodzą terytorium obejmujące odcinek rzeki, gdzie gromadzą swój harem.
Koczkodan serweta – owocożerny, zamieszkuje sawanny i góry do wysokości 4 tys. m., żyje w dużych grupach. Samiec ma ciemną twarz, głównie szarą sierść i niebieską mosznę, z której wystaje czerwone przyrodzenie.
Pawian niedźwiedzi - duży, silnie zbudowany, o bardzo długim i wąskim pysku, część twarzowa czarna. Ciało pokryte szarobrązowym włosem. Prowadzi przede wszystkim naziemny tryb życia.
Wśród ssaków wilgotnych puszcz równikowych jest wiele gatunków małp. Należą do nich gibbony, które zwisają na kończynach przednich, mogą z zaskakującą prędkością przemieszczać się między drzewami. Większe i cięższe ssaki naczelne, takie jak szympanse, goryle i orangutany, znaczną czasu spędzają na ziemi. Innymi ssakami dolnych partii lasu są rzadkie, spokrewnione z żyrafami okapi, żerujące w strefie podszytu lasów środkowej Afryki oraz gryzonie takie jak aguti i paka z Ameryki Południowej.
W lasach deszczowych żyje zadziwiająco dużo gatunków zwierząt, szczególnie bezkręgowców. Większość z nich zasiedla korony drzew, gdzie pokarm występuje w największej obfitości. Ponadto wiele kręgowców prowadzi nocny tryb życia i dzień spędza w ukryciu. Innym powodem mniej licznych spotykań ze zwierzętami w dolnych strefach jest ich maskujące ubarwienie. W przeciwieństwie do nich papugi, tukany i motyle, które żyją wysoko, mają jaskrawe ubarwienie o wyrazistym rysunku. Wiele gatunków ssaków posiada dobrze rozwinięte i chwytne ogony, które spełniają funkcję piątej kończyny. Te cechy umożliwiają sprawne poruszanie się wśród koron drzew i gałęzi.
Tropikalne lasy deszczowe są jednym z najstarszych i najbogatszych w gatunki siedlisk naturalnych naszej planety. Chociaż zajmują zaledwie 6% powierzchni Ziemi, są środowiskiem życia ponad połowy wszystkich przedstawicieli świata roślin i zwierząt. Tworzą je głównie szerokolistne, wiecznie zielone drzewa, które rosną przez cały rok, dlatego nie mają pierścieni przyrostów rocznych. Środowiska te występują w rejonach, gdzie temperatura jest wysoka, a roczne opady deszczu przekraczają 2 tys. mm. Dla porównania, Pałuki i Kujawy zasilane są opadami w ilości 500 mmm rocznie. Ostatnio jeszcze mniej ...
Nasz Gość pozostawił niezaspokojoną ciekawość egzotycznego świata, związanego z tropikami i deszczowymi lasami. Obiecał wrócić do Gołąbek z kolejną porcją reporterskich wrażeń zarejestrowanych pod różnymi szerokościami geograficznymi. Członkowie koła zakładowego PTL są wdzięczni za przyjęcie zaproszenia.
(opisy zespołów roślinnych oraz gatunków zaczerpnięto z prezentacji p. Lecha Niesłuchowskiego)
JP