117. Zjazd Polskiego Towarzystwa Leśnego …

Część referatowa…

Część merytoryczną podzielono na dwie sesje naukowe, podczas których prezentowane były referaty przez zaproszonych gości oraz samych gospodarzy. Program Zjazdu jest urozmaicony, obfituje nie tylko aspekty proceduralne, statutowe, ale i badawcze, w tym referaty i prezentacje:

• Narodowy Program Leśny kierunkowskazem w spełnianiu oczekiwań społecznych – prof. K. Rykowski

• Lasy i ludzie w zrównoważonym leśnictwie – prof. P. Skubała

• Gospodarka leśna a ochrona przyrody, wspólne cele i konflikty – prof. Jan Holeksa

• Uwarunkowania podejmowania decyzji w gospodarstwie leśnym – G. Bidzińska, E. Leszczyszyn

• Uspołecznianie podejmowania decyzji w gospodarstwie leśnym – K. Szabla

• Potrzeby społeczne w zakresie ochrony przyrody w LP – E. Referowska-Chodak

• Percepcja społeczna i wartościowanie przestrzeni leśnej – A. Konczal

• Nowe obszary wiedzy dla przyszłych potrzeb wykonywania zawodu leśnika – prof. A. Grzywacz

Bogaty program …

Zjazd poprzedzono posiedzeniem Zarządu Głównego, z udziałem członków honorowych, przewodniczących oddziałów, komisji. W programie tradycyjnie mieści się zjazd delegatów Oddziałów PTL z terenu całego kraju. O jego roboczym charakterze świadczy porządek obrad: otwarcie, wybór prezydium, wybór komisji zjazdowych, przyjęcie protokołu z 116 zjazdu, sprawozdanie sekretarza Zarządu Głównego, prezentacja aktywności Oddziału Wielkopolskiego PTL, sprawozdanie Głównej Komisji Rewizyjnej, dyskusja nad sprawozdaniami, wręczenie Medalu Pro Bono Silvae, wręczenie Odznak Honorowych Towarzystwa, podjęcie uchwał, wolne wnioski i zamknięcie Zjazdu. 117. edycja świadczy o aktywności członków, dorobku organizacji i wieloletniej historii PTL.

Atrakcje miejsca pobytu …

Delegaci rozlokowani zostali w gnieźnieńskich kwaterach, same obrady odbywały się w reprezentacyjnej auli Seminarium Prymasowskiego. W spotkaniu wzięli udział delegaci z całego kraju, honorowi członkowie, przedstawiciele placówek naukowych, zaproszeni goście. Reprezentowane było również Nadleśnictwo Gołąbki. Program został uświetniony mszą świętą, rangę Zjazdu podnosiły zarówno mury zabytkowej Katedry Gnieźnieńskiej, jak i uroczysty charakter samej liturgii. Liczny udział leśników z całej Polski był znamienny, choćby z uwagi na 1050 rocznicę polskiej państwowości obchodzonej w br w piastowskiej chrzcielnicy. Uroczystą mszę celebrował proboszcz Parafii Archikatedralnej - ks. kan. Jan Kasprowicz, wykładowca historii sztuki sakralnej i konserwacji, diecezjalny konserwator zabytków (Wielkopolanin Roku 1998). W średniowiecznych murach świątyni doniośle zabrzmiały sygnałówki myśliwskie podkreślające branżowy charakter liturgicznego ceremoniału.

Program sesji terenowej …

Oprócz posiedzenia organizacyjnego, sesji naukowych, poznańscy leśnicy zaproponowali także sesję terenową. Gospodarze zaprosili uczestników na 6 tras, na których prezentowali zabytki kultury duchowej i materialnej Wielkopolski oraz walory przyrodnicze RDLP w Poznaniu. Zależnie od zainteresowania można było wybrać: poznańskie legendy, szlakiem pierwszych Piastów, w ogrodach Białej Damy, wielkopolska Białowieża, kopalnia soli w Kłodawie, kopalnia węgla w Turku, wśród zadrzewień Chłapowskiego.

Początki Polskiego Towarzystwa Leśnego …

Sięgają roku 1882, kiedy to we Lwowie odbył się I Walny Zjazd Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego. Pod nazwą obecną Towarzystwo istnieje od 1925 roku. II Wojna Światowa przerwała jego działalność. Wznowiono ją w roku 1946, a w rok później ukazał się kolejny numer Sylwana, najstarszego pisma leśnego w Polsce. Działalność PTL należy do chlubnych kart historii naszego leśnictwa. Towarzystwo było obecne we wszystkich momentach ważnych dla rozwoju i kształtu gospodarki leśnej, wspierało ją wiedzą i doświadczeniem swoich członków. Tak jest również i teraz. W szeregach Towarzystwa działają leśnicy, naukowcy i praktycy. Członkami mogą być również, ludzie zainteresowani lasem, nie związani z nim zawodowo. Do PTL oprócz leśników należą reprezentanci innych zawodów. Szeregi otwarte są dla każdego, komu nie jest obojętny los i stan polskich lasów. Polskie Towarzystwo Leśne jest branżowym stowarzyszeniem z osobowością prawną integrującym leśników. Za jeden z ważniejszych celów stawia sobie rozwój badań naukowych, powiązanie wiedzy z praktyką. PTL bierze aktywny udział w debacie nad kształtem gospodarki leśnej, m. in. w opracowaniu założeń strategii rozwojowych. Kolejnym priorytetem jest promocja edukacji, zarówno wśród leśników, jak i w całym społeczeństwie.

JE Prymas Polski na otwarcie ...

Podczas ceremonii otwarcia Zjazdu udział wziął Prymas Polski Ks. Abp. Wojciech Polak. Podziękował za zaproszenie, w swym wystąpieniu odniósł się wielokrotnie do obecności wartości przyrodniczych w społecznych naukach kościoła. Odpowiedzialność za środowisko naturalne jest naszym obowiązkiem, umiejętność korzystania z tych dóbr przez leśników jest godna podziwu. Prymas dorastał w miejscowości Suchatówka pod Gniewkowem, podkreślał osobiste i rodzinne związki z lasem. Las towarzyszył Mu od wczesnych lat, gdyż, jak tylko pamięta, wychowywał się w kontakcie z przyrodą. Jego Ekscelencja wspominał swego dziadka, który był gajowym, jego drogę życiową i wpływ rodzinnego przekazu na kształtowanie charakterów. Na słuchaczach wywarło to duże wrażenie, leśne konotacje Prymasa ujęły wszystkich uczestników. Dostojny Gość życzył zebranym owocnych obrad oraz poszukiwania w pracy, misji zawodowej, bliskości i opieki samego Stwórcy. Polecił opiece Opatrzności trud oraz rodziny leśników.

Referaty na czasie …

Idea Narodowych Programów Leśnych powstała wraz z koncepcją zrównoważonego rozwoju, w trakcie Konferencji Narodów Zjednoczonych w 1992 r., jako narzędzie polityki leśnej tworzone w oparciu o współuczestnictwo, partnerstwo i współpracę. Polski NPL uwzględnia kierunkowe oczekiwania społeczne wobec gospodarki leśnej, pośród nich najważniejsze jest wypełnianie pozagospodarczych funkcji. Powstał z inicjatywy Instytutu Badawczego Leśnictwa w latach 2012-2015, zespołu pod kierunkiem prof. Kazimierza Rykowskiego. Celem było opracowanie całościowej koncepcji gospodarowania lasami, ich wielokierunkowego użytkowania, aktywnej ochrony, stworzenie długoterminowego programu rozwoju gospodarki leśnej do 2050 roku. Specjaliści proponują, byśmy spojrzeli na las znacznie szerzej, zauważając, że różnorodność przyrodnicza Polski otwiera przed nami nowe perspektywy, które oferują lasy, przy odpowiedniej gospodarce i aktywnej ochronie.

Wg prof. Piotra Skubały, Polska, na tle innych krajów wywiera większą presję na ekosystemy. Wskazują na to różne wskaźniki, jak np. ślad ekologiczny, wskaźnik zrównoważonego społeczeństwa, indeks szczęśliwej planety. Profesor przybliżył delegatom poziom zaawansowania różnorodnych działań prawnych służących ochronie środowiska w Polsce. Przedstawił stan środowiska przyrodniczego na wybranych przykładach, w tym w lasach, zasobach wodnych, powietrzu. Wyniki badań dotyczące świadomości ekologicznej Polaków wskazują, że zaledwie kilka procent społeczeństwa kieruje się względami środowiskowymi w swych działaniach. Najbardziej jaskrawym przykładem są indywidualne decyzje przy dokonywaniu zakupów. Nie liczymy się z konsekwencjami naszych wyborów, uginamy się pod ciężarem foliowych toreb, które wraz z opakowaniami trafiają do środowiska. To poważny problem nie tylko Polski, coraz pilniejsze wyzwanie dla koniecznych rozwiązań globalnych.

Prof. J. Holeksa w swoim wystąpieniu podkreślał, że gospodarka leśna stanowi ważną gałąź gospodarki narodowej, obejmuje użytkowanie przyrodniczych zasobów. Jako zasadniczy element polityki leśnej państwa przyjmuje jednak za cel nadrzędny działania kształtujące stosunek człowieka do środowiska. Zmierza do zachowania wielofunkcyjności i ochrony lasów oraz ich kształtowania zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa. Profesor poddał analizie przyczyny sporów między gospodarką leśną a ochroną przyrody na przykładzie Puszczy Białowieskiej. Źródło sporów to m.in. różne punkty widzenia naturalności lasu, inne sposoby definiowanie tego stanu. Równie istotną przyczyną konfliktów są dwa punkty widzenia na równowagę ekologiczną w lasach. Z jednej strony jest mowa o stabilności ekosystemów, a z drugiej o równowadze przyrodniczej. Wg Profesora oba te wyrażenia oznaczają to samo i można je uznać za synonimy. Dominuje pogląd, aby obszar Puszczy służył ochronie przyrody realizowanej na dwa sposoby. Z jednej strony realizowanej w rozległym parku narodowym, w którym dominująca byłaby ochrona bierna, z drugiej, urzeczywistnionej w ramach zrównoważonej gospodarce leśnej, dla której Puszcza mogłaby stać się ważnym poligonem badawczym dla rozwoju jej metod.

W referacie dr G. Bidzińskiej i E. Leszczyszyn podkreślano, że lasy i drewno są zasobami strategicznymi. Surowcowy charakter sektora drzewnego powoduje, że jego funkcjonowanie, rozwój i możliwości konkurowania na runku krajowym i międzynarodowym są silnie uzależnione od dostępności surowca. Polskie lasy są głównym źródłem drewna na potrzeby przemysłu, jego zużycie w 2015 roku wynosiło ok. 41,5 mln m3. Ponieważ drewno jest surowcem ekologicznym, na każdym etapie procesu produkcyjnego jego zagospodarowanie sprzyja rozwojowi „zielonych” niskoemisyjnych procesów technologicznych i zaspokajaniu rosnącego zapotrzebowania na „zielone” produkty drzewne. Sektor drzewny jako jeden z nielicznych w Polsce, od wielu lat wykazuje dodatnie saldo wymiany wyrobami, pełniąc istotną rolę w łagodzeniu deficytu krajowego w handlu zagranicznym. Udział w eksporcie wynosi 9%, zaś w imporcie tylko 4%, co przekłada się na wymierne korzyści dla Polski. Autorki referatu podkreślają, że sektor drzewny jest kreatorem „zielonych” miejsc pracy i stymulatorem rozwoju regionalnego. Dzięki dużej liczbie podmiotów, ich rozproszeniu, odgrywa istotną rolę w precesje kreowania miejsc pracy na obszarach wiejskich. Te „zielone” miejsca pracy (przyjazne dla środowiska) u nas są niedoceniane, podczas, gdy w UE są ważnym elementem wspólnotowej polityki rolnej i rozwoju regionalnego. Interesującą częścią prezentacji były zagadnienia dot. innowacyjności sektora drzewnego oraz perspektywy jego rozwoju.

Dr K. Szabla – emerytowany dyrektor Regionalnej Dyrekcji LP w Katowicach, w swym wystąpieniu wskazał na potrzebę uspołecznienia zarządzania państwowym gospodarstwem leśnym. Na podstawie własnego doświadczenia zawodowego wskazywał na konieczność uwzględnienia tego czynnika. Społeczne zainteresowanie powstawaniem planu urządzania lasu jest niewielkie, ogranicza się do biernego udziału samorządów i nieco bardziej aktywnego organizacji ekologicznych. Wg autora geneza głównych obszarów konfliktów bierze się z rozbieżności celów leśnictwa i oczekiwań społecznych oraz interesów różnych grup społecznych. Najbardziej skonfliktowanymi z organizacją LP grupami społecznymi są ekolodzy lub ochroniarze. Model trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej nie zatrzymał ekspansji ochrony przyrody w lasach, ich liczba i ciężar gatunkowy rosną. Natura sporu dotyczy filozofii i zasad gospodarki, dlatego raczej nie da się uniknąć konfliktu z ochroniarzami większą otwartością, uspołecznieniem decyzji. Zgodnie z diagnozą autora, mają one genezę w rozbieżności widzenia zagadnień typologiczno – fitosocjologicznych, drzewostanowo – ekosystemowych, celów hodowli lasu na tle naturalnej sukcesji. Trudno za zwycięstwo uznać rozstrzygnięcia sporów decyzjami administracyjnymi, tym bardziej, że w społecznej świadomości za leśnikami stoi silna ekonomicznie i politycznie organizacja. Wydaje się, że wyjściem jest podjęcie próby napisania na nowo zasad gospodarki leśnej, które chronią ekosystemy oraz pozwalają na ich racjonalne użytkowanie. Czy do przyjęcia takich zasad jesteśmy gotowi, oto jest pytanie.

Potrzeby społeczne w ochronie przyrody zaprezentowała dr Ewa Referowska - Chodak. Powodzenie wszelkich działań podejmowanych na rzecz ochrony przyrody zależy w dużej mierze od świadomości i wrażliwości ekologicznej społeczeństwa. Istniejący stan obiektów objętych prawnymi formami ochrony przyrody jest spełnieniem właśnie jego oczekiwań. Ich przegląd poprzedził wnioski wynikające z ogólnopolskiej ankiety przeprowadzonej przez autorkę w tym zakresie. Na potrzebę powołania nowych obiektów wskazywali głównie pracownicy nadleśnictw, urzędów gminnych i parków krajobrazowych. W mniejszym stopniu aktywni byli przedstawiciele NGOs, RDOŚ i placówek naukowych. Każda zmiana rodzi koszty, i tak powiększenie obiektów istniejących lub powstanie nowych, oprócz wyłączenia z gospodarki leśnej, szacowane jest na setki tys. ha i mln zł. Należy się spodziewać, że w przyszłości, wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej, presja na ochronę przyrody na terenach leśnych będzie rosła. Przedstawione wyniki badań mogą być przydatne do ustalenia dalszej polityki i postępowania LP w zakresie ochrony przyrody i współpracy ze społeczeństwem.

Dr Agata Konczal w swym wystąpieniu przedstawiła rozważania nt. percepcji społecznej i wartościowania przestrzeni leśnej. Podparła się cytatem z prof. Gerharda Oestena – „Przyszłość leśnictwa zależeć będzie od społecznego uznania, od wyników dyskusji ze społeczeństwem, a nie od samych leśników”. Wskazuje, że leśnictwo nie jest prostą wypadkową poglądów leśników nt swej profesji. To, jak społeczeństwo postrzega i wartościuje, zarówno ich pracę, jak i sam las, jest efektem złożonych relacji między poszczególnymi grupami, ale także szerszych zmian kulturowych, ekonomicznych, w kraju i za granicą. Przestrzeń leśna nie jest rozumiana zawsze w ten sam sposób, nie jest kategorią uniwersalną, ani stałą w ramach społeczeństwa. Autorka podkreślała, że w tych rozważaniach pomocna jest charakterystyka społeczeństwa postnowoczesnego, która podkreśla znaczenie rozwoju technologii, komunikacji, roli mediów. Leśnicy są świadomi znaczenia leśnej przestrzeni w polskiej kulturze, muszą jednak zdawać sobie sprawę z funkcjonowania alternatywnych natur. Konflikty na tym tle są nie do uniknięcia, trzeba dostrzegać, że pojęcie lasu zmienia się wraz ze społeczeństwem, oczekiwaniami, dominującymi wartościami. Tym samym nie można opracować jednej skutecznej metody na rozwiązywanie napięć. Konieczny jest dialog, pogłębiona refleksja źródeł przyjmowania postaw w odniesieniu do lasu.

Ostatni referat wygłosił prof. A. Grzywacz, który przybliżył zebranym nowe obszary wiedzy dla przyszłych potrzeb wykonywania zawodu leśnika. Przedstawił historię szkolnictwa zawodowego, którego rozkwit nastąpił po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. W ostatnim ćwierćwieczu liczba studentów na kierunku leśnictwa wzrosła ponad 4 krotnie. W roku akademickim 2015/2016 było 5704 studentów, w tym na studiach stacjonarnych – 2657. Na wzrost liczby składa się zwiększenie naboru przez „stare” uczelnie a także powstanie nowych ośrodków kształcenia (6 lokalnych uczelni wyższych). Z tym związany jest oczywiście wzrost liczby absolwentów, tylko w roku 2015/2016 było 1409 osób. Z tego nadmiaru biorą się ich problemy ze znalezieniem pracy w LP. Zjawisku temu towarzyszy nadpodaż kształcenia przez średnie szkolnictwo leśne. Do tradycyjnych szkół dołączyło kilkanaście techników podległych samorządom oraz bliżej nieokreślona liczba klas leśnych w szkołach o pokrewnym profilu. To stan dynamiczny, statystyki trudne do uchwycenia. Dość powiedzieć, że łącznie w ok. 32 miejscowościach można uzyskać średnie wykształcenie leśne (2410 uczniów w roku szkolnym 2015/2016). Z danych przytoczonych przez Profesora zaskakujący jest niezmienny od dziesięcioleci stan kadr samodzielnych pracowników naukowych w leśnej dziedzinie. Przy dynamicznym wzroście liczby studentów, nowych ośrodkach, rodzi to problemy na dziś i na przyszłość. Głównie ze względu na jakość kształcenia i nowoczesność przekazywanych treści nauczania. Z całą pewnością, praca leśników będzie wymagała większej wiedzy z zakresu ekologii lasu, ochrony przyrody, edukacji przyrodniczej społeczeństwa, informatyki, historii i geografii leśnictwa.

Dyskusja w podsumowaniu sesji naukowej …

W dyskusji kilkanaście osób było zainteresowanych kluczowymi zagadnieniami i wnioskami wynikającymi z referatów. Padały pytania o doprecyzowanie postawionych tez, sposobów realizacji zaproponowanych rozwiązań. Szczególnych emocji dostarczały pomysły na rozwiązanie konfliktu wokół przyszłości Puszczy Białowieskiej. Poglądy podzieliły się między zwolenników okrągłego stołu, szerszego udziału czynnika społecznego, oraz zwarcia leśnych szeregów w celu utrzymania obecnego statusu LP.

Coś dla duszy ...

Miłym zakończeniem tego dnia była część artystyczna, koncert zespołu instrumentalnego Filharmonii Poznańskiej w sali letniej Pałacu Balcerowo. Klimat muzyki poważnej, klasyczne standardy, dużo utworów w rytmie tanga, były ciekawym przeżyciem duchowym. Muzyka wszystkim przypadła do gustu, dowodem bisy na zakończenie koncertu. W takim nastroju wszyscy zasiedli do uroczystej kolacji, mieliśmy okazję podziwiać wnętrza pałacu z początków XVII w., dawnej rezydencji Grabskich. Obecnie, będąc w posiadaniu rodziny Pietrak, obiekt odzyskał świetność, przywrócono mu piękną architekturę w połączeniu z otwarciem na ludzi.

Sesja terenowa …

Z uwagi na zaangażowanie RDLP w Poznaniu przy likwidacji skutków nawałnicy z 11 sierpnia br, stan, potrzeby i perspektywy rozwoju gospodarki w wielkopolskich lasach został przez gospodarzy zaprezentowany podczas sesji terenowej. Nadleśnictwa należące do RDLP w Poznaniu zarządzają majątkiem Skarbu Państwa na pow. 440 tys. ha. Lesistość zasięgu terytorialnego stanowi 21 % i jest bardzo zróżnicowana, dominuje krajobraz rolniczy z rozdrobnionymi kompleksami leśnymi. Teren RDLP w Poznaniu, według regionalizacji przyrodniczo-leśnej, należy głównie do III Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej. Spośród typów siedliskowych lasów dominują bory sosnowe i mieszane bory sosnowe – na 55% pow. 42% zajmują siedliska lasów mieszanych i liściastych, na które składają się głównie grądy z grabem i dąbrowy, a w miejscach wilgotnych, łęgi jesionowo – wiązowo - dębowe, 3% zajmują olsy. Najliczniej spotykanym gatunkiem w większości siedlisk leśnych jest sosna – na 78% powierzchni. W lasach często spotykane są dąbrowy, z których najbardziej znana jest krotoszyńska, jako jeden z największych kompleksów drzewostanów dębu szypułkowego w Polsce, którego drewno osiąga tutaj najwyższą jakość.

Zamiast podsumowania ...

Zjazd działaczy PTL, leśników, naukowców i praktyków z terenu całej Polski to okazja do zaprezentowania stanu wiedzy w wybranych tematach. Poznańscy gospodarze zaproponowali do przedyskutowania aktualne zagadnienia z zakresu zarządzania gospodarstwem leśnym, z naciskiem na społeczne aspekty podejmowania decyzji. Referaty naukowe, dyskusja wywołana postawionymi tezami oraz tematy sesji terenowej, spełniły oczekiwania uczestników. Materiały Zjazdu stają się nie tylko dorobkiem merytorycznym PTL, ale i wsparciem dla leśników. Spotkanie prawie 300 uczestników było także okazją do wymiany doświadczeń, międzypokoleniowej sztafety, serdeczności spotkań po latach. Zjazd krajowy na pewno mobilizuje członków do aktywniejszej postawy, zainteresowania i chęci poznania nowości. W końcu Towarzystwo stoi na straży kultury i tradycji polskiego leśnictwa oraz jednoczy środowisko w całym kraju.

Delegaci, goście z jednostek i placówek rozsianych po kraju nie mają zbyt wiele okazji do spotkań w tym gronie. Tym bardziej cenią sobie udział w 117. Zjeździe PTL pilnie nasłuchując nadchodzących zmian rodzących przed leśnikami nowe wyzwania. Uspołecznienie zarządzania jest jednym z ważniejszych zadań godzących wielofunkcyjną gospodarkę leśną z oczekiwaniami Polaków.

JP